Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΠΟΙΚΙΛΙΩΝ

Εδώ και μερικά χρόνια έχει ανοίξει η κουβέντα για την ανάγκη διατήρησης των ποικιλιών και την διαχείριση των σπόρων τους, για την αυτάρκεια μας. Μέσα στις πολλές, ακούγονται και κάποιες φωνές που χτυπάνε καμπανάκια, επειδή πιστεύουν ότι υπάρχει κίνδυνος η καλή μας διάθεση για να βοηθήσουμε, να κάνει κακό στις ποικιλίες.

Μπορούμε να βρούμε αρκετές και αξιόπιστες πληροφορίες στα βιβλία και το διαδίκτυο για την διάσωση των ποικιλιών, όμως φαντάζομαι ότι άρθρα όπως αυτό, που απλοποιούν -σχετικά- τα πράγματα και  συγκεντρώνουν τα πολύ σημαντικά, είναι πάντα χρήσιμα.

Ένας από τους κανόνες που οφείλουμε να ακολουθούμε, είναι να κρατάμε σπόρο από πολλά διαφορετικά φυτά – τουλάχιστον 6- και στο τέλος να ανακατώνουμε τον σπόρο, κι ποτέ από λιγότερα. Ο λόγος είναι ότι στις παραδοσιακές ποικιλίες δεν υπάρχει η ομοιομορφία που έχουν τα υβρίδια. Από φυτό σε φυτό, μπορεί να διαφέρουν οι καρποί, σε πρωιμότητα, σχήμα και μέγεθος και αυτή η γενετική ποικιλότητα πρέπει να διατηρηθεί. Αν πχ κρατάμε σπόρο για χρόνια από μια ποικιλία ντομάτας από τον πρώτο και μεγαλύτερο καρπό, με τον καιρό θα δημιουργήσουμε μια ποικιλία που θα είναι πρώιμη και με μεγαλυτέρους καρπούς απ ότι αρχικά ήταν.

Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε ότι κάποια από τα φυτά όπως είναι το καρότο και το σκόρδο, υπάρχουν στην φύση σε άγρια μορφή και μπορούν πολύ εύκολα να σταυρογονιμοποιηθούν με τα δικά μας.

Η χρησιμοποίηση κλωβών και η επικονίαση με το χέρι χρησιμοποιείται συνήθως σε μικρή κλίμακα για να διατηρηθεί η καθαρότητα. Μπορεί να είναι χρονοβόρα αλλά είναι αποτελεσματική. Εκτός από τα κολοκύθια που κάνουν μεγάλα άνθη, στα περισσότερα χρησιμοποιούμε μαλακή βούρτσα για την μεταφορά της γύρης.

Οι κλιμακωτοί χρόνοι φύτευσης είναι μια άλλη καλή πρακτική για την αποτροπή της διασταύρωσης, ειδικά για το καλαμπόκι. Αφήνουμε τέσσερις ή περισσότερες εβδομάδες ανάμεσα στις φυτεύσεις διαφορετικών ποικιλιών, έτσι ώστε η φούντα να μην συμπίπτει.

Οι αποστάσεις ασφαλείας

Έχουν ορισθεί κάποιοι κανόνες για τη διατήρηση της καθαρότητας των σπόρων και ένας είναι τα 300 μέτρα ως ικανή απόσταση να αποτρέψει την διασταύρωση του σπόρου με ανεπιθύμητη ποικιλία, όμως συχνά είναι υπερβολική. Πχ η γύρη του καλαμποκιού μπορεί εύκολα να επιβιώσει σε υψηλή υγρασία, αλλά αποξηραίνεται γρήγορα σε χαμηλή υγρασία και ξηρούς ανέμους. Οπότε είναι δύσκολο να διανύσει αυτή την απόσταση το καλοκαίρι στην Ελλάδα.

Αυτογονιμοποιούμενα

Μια κατηγορία είναι τα αυτογονιμοποιούμενα. Δηλαδή τα φυτά που δεν χρειάζονται έντομα ή τον αέρα για να γονιμοποιηθούν.

Υπάρχουν πολλά πλεονεκτήματα στα αυτογονιμοποιηούμενα φυτά. Η αυτογονιμοποίηση συμβάλλει στη διατήρηση των χαρακτηριστικών στα είδη, δίχως να υπάρχει η εξάρτηση από τα έντομα και τον άνεμο. Η αυτογονιμοποίηση είναι και πλεονέκτημα όταν ο αριθμός των λουλουδιών είναι μικρός ή σε μεγάλη απόσταση αλλά και όταν υπάρχουν άλλες ποικιλίες της ίδιας οικογένειας σε μικρή απόσταση. Έτσι, ένα είδος μπορεί εύκολα να διατηρήσει την καθαρότητα του.

Τα μειονέκτημα των αυτογονιμοποιούμενων φυτών είναι ο πιθανός εκφυλισμός λόγω της συνεχούς ανακύκλωσης των ίδιων στοιχείων.

Μαρούλια

Τα μαρούλια παράγουν άνθη που παραμένουν ανοικτά για λίγα λεπτά. Αν και δεν χρειάζονται άλλο φυτό, εύκολα μπορούν να σταυρογονιμοποιηθουν με άλλη ποικιλία που βρίσκεται πιο κοντά απο τα 10 μέτρα.

 

Σολανώδη

Στην οικογένεια ανήκουν ντομάτες, πιπεριές και μελιτζάνες. Τα λουλούδια κανονικά δεν ανοίγουν πριν το φυτό απελευθερώσει τη γύρη του, όμως επειδή υπάρχουν εξαιρέσεις, πρέπει να κρατήσουμε τις ποικιλίες καλά χωρισμένες, τουλάχιστον σε απόσταση 10 μέτρων, για να αποφευχθεί οποιαδήποτε σταυρωτή επικονίαση από έντομα ή τον άνεμο. Κρατάμε καρπούς για σπόρο, από όλη την καλλιεργητική περίοδο και διάφορων μεγεθών, αλλά καλοσχηματισμένους, δίχως ραφές και εξογκώματα.

Αν συμβεί να μπερδευτούν δύο παραδοσιακές ποικιλίες από τα παραπάνω είδη, δεν θα υπάρξει καμία επίπτωση στην αυτάρκεια μας. Θα έχουμε μεν διαφορετικούς καρπούς από αυτούς που περιμέναμε, όμως ούτε η ποιότητα, ούτε και η παραγωγή θα είναι πρόβλημα. Κι αν συνεχίσουμε να καλλιεργούμε τους σπόρους που θα κρατάμε, το υβρίδιο που δημιουργήσαμε με τον καιρό θα καθαρίσει, προς την πλευρά που ήταν το μητρικό φυτό, γιατί σε μια τέτοιου τύπου υβριδοποίηση, η συμμετοχή του είναι περισσότερο από 50%, σε σχέση με το φυτό που διέθεσε την γύρη.

Στα σολανώδη ανήκει και η πατάτα που όμως δεν την πολλαπλασιάσουμε με τον καρπό της αλλά με το ριζικό της σύστημα.

Φασόλια και μπιζέλια

Και τα άνθη αυτών γονιμοποιούνται πριν ανοίξουν, όμως όπως και στα άλλα αυτογονιμοποιουμενα, διατηρώντας απόσταση 6-10 μέτρων μεταξύ των διαφορετικών ποικιλιών, εξαλείφουμε κάθε δυνατότητα για διασταυρωμένη επικονίαση και την διατήρηση της ποικιλίας. Σημαντικό είναι ότι ποικιλίες με σοβαρές διαφορές, δεν γονιμοποιούν η μια την άλλη.

Αν δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε τις απαιτούμενες αποστάσεις για τα ανωτέρω, μπορούμε να κάνουμε κλωβούς με τούλι.

Από τα είδη που τα έντομα και ο άνεμος τους είναι απαραίτητα, ξεχωρίζουμε τα εξής:

Καλαμπόκι

Το καλαμπόκι για να γονιμοποιηθεί χρειάζεται τον άνεμο. Η απόσταση από μια διαφορετική ποικιλία για να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι ο σπόρος θα είναι καθαρός, είναι το 1,5 χιλιόμετρο, ενώ τα 300 μέτρα δίνουν ικανοποιητικά αποτελέσματα, όμως η απόσταση έχει να κάνει με την κατεύθυνση που έχει συνήθως στην περιοχή ο άνεμος και με την δύναμη του, καθώς η γύρη του καλαμποκιού είναι σχετικά βαριά και αν δεν είναι δυνατός ο άνεμος προσγειώνεται σύντομα.

Αν δεν μπορούμε να εξασφαλίσουμε την απόσταση, μπορούμε -όπως προείπαμε- να παίξουμε με τον χρόνο και να τα σπείρουμε με χρονική καθυστέρηση για να μην συμπέσει η ανθοφορία τους με τα άλλα.

Το καλαμπόκι δεν είναι ικανό να γονιμοποιήσει τον εαυτό του και γι αυτό είναι απαραίτητη η γύρη από άλλα φυτά. Έτσι, είναι χρήσιμο να τα σπέρνουμε σε μπλοκ κι όχι στην σειρά.

Απαραίτητο επίσης είναι το να ανακατεύονται οι σπόροι μας κάθε χρόνο με άλλου καλλιεργητή -που καλλιεργεί την ίδια ποικιλία, για να αποφεύγεται ο εκφυλισμός τους που είναι αναπόφευκτος. Έτσι, η γενετική βάση μιας παρτίδας συγγενών σπόρων μπορεί να διευρυνθεί με ανάμιξη της παρτίδας, με μία υγιή της ίδιας ποικιλίας που αναπτύσσεται από έναν διαφορετικό καλλιεργητή. Επίσης είναι σημαντικό, το να κρατάμε σπόρο από τουλάχιστον 100 φυτά.

Κραμβοειδή

Κραμβοειδή ή σταυρανθή (λάχανο, μπρόκολο, λαχανάκι Βρυξελλών, κουνουπίδι, σγουρή λαχανίδα (Kale), μαύρο λάχανο.

Όλα τα παραπάνω, θα διασταυρωθούν το ένα με το άλλο, οπότε τα κρατάμε σε απόσταση 300 μέτρων αν θέλουμε να έχουμε ικανοποιητικά αποτελέσματα ή 1.500 μέτρα αν θέλουμε απόλυτη καθαρότητα.

Πρέπει να έχουμε ταυτόχρονα τουλάχιστον 6 φυτά ανθισμένα για να προστατεύσουμε την ποικιλία, να εξασφαλίσουμε την γενετική της ποικιλότητα και να αποφύγουμε τον εκφυλισμό της.

Καρότα

Για καθαρό σπόρο καρότου, απαιτούνται 600 μέτρα απόστασης από άλλη ποικιλία και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να σταυρογονομοποιηθουν με άγρια καρότα που υπάρχουν στην χλωρίδα μας. Εναλλακτικά, μπορούμε να τα κλείσουνε σε κλωβούς εισάγοντας επικονιαστές ή χρησιμοποιώντας μαλακή βούρτσα. Και γι αυτά, χρειαζόμαστε περισσότερα από 6 φυτά.

Κολοκυθοειδή

Τα κολοκύθια είναι μια μεγάλη οικογένεια φυτών που περιλαμβάνει κολοκυθάκια, πεπόνια, καρπούζια και νεροκολοκύθες. Τα φυτά φέρουν ξεχωριστά αρσενικά και θηλυκά άνθη και εξαρτώνται από τα έντομα για την επικονίαση τους.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε σε ποιό είδος ανήκει το φυτό που φυτεύουμε, καθώς η διασταύρωση γίνεται εύκολα μεταξύ των ποικιλιών του ίδιου είδους, αλλά είναι ασυνήθιστη μεταξύ των διαφορετικών ειδών.

Η επικονίαση με το χέρι είναι απαραίτητη για να εξασφαλιστεί η καθαρότητα των σπόρων εάν αναπτύσσονται περισσότερες από μία ποικιλίες του ίδιου είδους.

Παντζάρι / Σέσκουλο

Τα παντζάρια και τα σέσκουλα μπερδεύονται μεταξύ τους και πρέπει να έχουμε υπ όψη μας ότι η πολύ ελαφριά γύρη τους ταξιδεύει με τον άνεμο χιλιόμετρα μακριά…

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Όταν γίνεται σταυρογονιμοποίηση ανάμεσα σε 2 ποικιλίες του ίδιου είδους, δεν μπορούμε να δούμε το αποτέλεσμα στον καρπό, παρά μόνο στο αποτέλεσμα του σπόρου που θα δημιουργηθεί. Δηλαδή, η φήμη ότι αν κοντά στα πεπόνια καλλιεργήσουμε κολοκύθες, θα γίνουν άνοστα, δεν ευσταθεί. Ο λόγος που θα γίνουν άνοστα βρίσκεται στην ποσότητα του νερού ή στην ποιότητα του εδάφους και την λίπανση.

Εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα, αποτελούν τα καλαμπόκια, όπου η γύρη της διαφορετικής ποικιλίας θα επηρεάσει κατά 30% τα χαρακτηριστικά των φυτών μας και αυτό συμβαίνει επειδή οι πυρήνες του καλαμποκιού απαιτούν διπλή γονιμοποίηση – δηλαδή, απαιτούνται δύο σπέρματα (που μεταφέρονται στη γύρη) για να γονιμοποιήσουν ένα ωάριο.