Tα μυρμήγκια είναι ευκοινωνικά έντομα της οικογένειας Formicidae (Μυρμηγκίδες) και ανήκουν στα υμενόπτερα, που είναι η μεγαλύτερη τάξη εντόμων και στην οποία επίσης ανήκουν οι σφήκες και οι μέλισσες.

Εκατοντάδες εκατομμύρια μυρμήγκια μπορούν να ζήσουν μαζί σε μια υπερκλωνία διασυνδεδεμένων φωλιών. Εμφανίζονται δε, στα απολιθώματα σε ολόκληρο τον κόσμο σε σημαντική ποικιλία και περίπου 13.800 έχουν ταξινομηθεί.

Κύκλος της ζωής τους

Τα μυρμήγκια είναι κοινωνικά έντομα που ζουν μαζί σε μεγάλες αποικίες ή φωλιές. Οι αποικίες είναι μακρόβιες με πολλές γενιές μυρμηγκιών να ζουν μέσα σε αυτές.
Όπως και οι μέλισσες, η βασίλισσα είναι το μόνο μέλος της αποικίας που γεννά αυγά. Τα εργαζόμενα μυρμήγκια είναι όλα θηλυκά χωρίς φτερά και στείρα. Δουλεύουν, προστατεύουν την αποικία, φροντίζουν τις προνύμφες και τα μικρά. Όταν ο καιρός είναι κατάλληλος την άνοιξη ή το καλοκαίρι, φτερωτά αρσενικά (βασιλιάδες) και θηλυκά που γεννά η βασίλισσα, πετούν έξω από την αποικία και ζευγαρώνουν. Την διαδικασία αυτή την ονομάζουμε γαμήλιες πτήσεις. Οι βασιλιάδες πεθαίνουν και τα γονιμοποιημένα θηλυκά, πλέον είναι νέες βασίλισσες. Ρίχνουν τα φτερά τους και βρίσκουν νέα μέρη για να δημιουργήσουν τις δικές τους αποικίες.
Ο κύκλος ξεκινά ξανά με την νέα βασίλισσα να γεννά αυγά. Φροντίζει η ίδια αυτή την πρώτη γενιά, η οποία αποτελείται από στείρες εργάτριες. Αυτές θα την βοηθήσουν να επεκτείνει την αποικία και να συνεχίσει τον κύκλο.
Το φθινόπωρο, τα περισσότερα μυρμήγκια κλείνουν την είσοδο στις αποικίες τους και κατεβαίνουν χαμηλότερα στο έδαφος όπου οι θερμοκρασίες του εδάφους είναι φυσιολογικές το χειμώνα. Άλλα, όπως τα μυρμήγκια ξυλουργοί που ζουν σε αποσυντεθειμένα ξύλα, έχουν την ικανότητα να αδρανοποιήσουν το σώμα τους τον χειμώνα αλλάζοντας τη χημεία των εσωτερικών τους υγρών, ώστε να μην παγώνουν.

Δουλεύουν συλλογικά και χρησιμοποιούν φερομόνες για να μαρκάρουν τα μονοπάτια και να ακολουθούν το ένα το άλλο στις πηγές τροφής, αλλά και για να βρίσκουν τον δρόμο της επιστροφής.
Τα ίδια τα μυρμήγκια έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη και αποτελούν σημαντική πηγή τροφής για έντομα όπως λιβελούλες, σφήκες, σκαθάρια και πουλιά.

Τα οφέλη

Τα μυρμήγκια πέρα από το ότι τρώνε έντομα με μαλακό σώμα, όπως σκουλήκια, γεωσκώληκες, κάμπιες, αφίδες και αλευρώδη, λειτουργούν ως αποσύνθετες, αφού τρέφονται με οργανικά απόβλητα, νεκρά έντομα και ζώα. Αρκετά είδη τρώνε και σπόρους, ενώ πολύ σπάνια είναι πρόβλημα για τα φυτά.

Τα περισσότερα φωλιάζουν στο έδαφος, σκάβοντας λαβύρινθο από σήραγγες κι έτσι επιτρέπουν στο έδαφος να αερίζεται και το νερό να απορροφάται πιο γρήγορα κι έτσι να φτάνει στις ρίζες των φυτών, αλλά και να αποφεύγουμε την διάβρωση. 

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι αποικίες μυρμηγκιών μπορούν να κατεβάσουν το pH του εδάφους, να αυξήσουν την οργανική ύλη του και να βελτιώσουν την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών των φυτών ενώ αρκετά από αυτά, εξαρτώνται από τα μυρμήγκια για τη διασπορά των σπόρων τους.

Προβλήματα

Τα μυρμήγκια τρέφονται με το μελίτωμα που αποβάλλουν οι αφίδες. Αν δείτε πολλά μυρμήγκια σε ένα φυτό, ελέγξτε για αφίδες. Τα μυρμήγκια «εκτρέφουν» αφίδες για να μαζέψουν το μελίτωμα, οπότε είναι υπεύθυνα για την εξάπλωση τους.

Αυτά που ζουν στους κορμούς των δέντρων είναι κατά κάποιο τρόπο παρεξηγημένα. Πιστεύει ο κόσμος ότι αυτά έχουν δημιουργήσει το πρόβλημα, πράγμα που δεν ισχύει. Τα μυρμήγκια αναζητούν άρρωστα δέντρα που έχουν αρχίσει να σαπίζουν και δημιουργούν εκεί τις φωλιές τους. Είναι γεγονός όμως ότι συντελούν στην επιτάχυνση της καταστροφής τους. Κάνοντας τις φωλιές τους σε νεκρό ή άρρωστο ξύλο, επιταχύνουν τη διαδικασία αποσύνθεσης, αφού ανοίγοντας τούνελ επιτρέπουν σες μύκητες και βακτήρια να εισέλθουν και να αναπτυχθούν.

Αν είναι υπερβολικός ο πληθυσμός μυρμηγκιών στον κήπο μας, αυτό σημαίνει ότι είναι χαμηλό το ποσοστό της οργανικής ύλης και είναι ιδανικός βιότοπός για αυτά, επειδή το ξηρό χώμα με χαμηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, τους εξασφαλίζει ασφαλείς φωλιές.

Διαχείριση δίχως φυτοφάρμακα

Η βασικότερη κίνηση που πρέπει να κάνουμε, είναι να αυξήσουμε την οργανική ουσία στον κήπο μας, με την προσθήκη κομπόστ ή κοπριάς -όχι πουλερικών, επειδή έχουν χαμηλά ποσοστά οργανικής ύλης. Όσο μεγαλύτερα είναι τα ποσοστά της οργανικής ύλης, τόσο πιο υγρό και ασταθές είναι το έδαφος, ενώ τα μυρμήγκια χρειάζονται ξηρό και συμπαγές.

Διατηρούμε το χώμα υγρό εδαφοκαλύπτοντας. Τα μυρμήγκια απεχθάνονται την υγρασία…

Γκαζόν

Εξαερώνουμε το γκαζόν με το κατάλληλο εργαλείο. Η αφαίρεση του νεκρού υλικού θα επιτρέψει την καλύτερη διείσδυση της υγρασίας.
Προσθέτουμε 3 εκ. κομπόστ πάνω στο γκαζόν κάθε χρόνο για να αυξάνουμε την οργανική ουσία του εδάφους. Η οργανική ύλη βοηθά στη δομή του εδάφους και βοηθά στη συγκράτηση της υγρασίας στο αμμώδες έδαφος.
Διατηρούμε τα ποσοστά της υγρασίας σε ψηλά επίπεδα, ποτίζοντας κάθε 7 – 10 ημέρες. Βέβαια, δεν τρώνε το γκαζόν, απλά οι φωλιές τους δημιουργούν ανωμαλίες..
Το γκαζόν αν το κόβουμε κοντό, τείνει να στεγνώνει πιο γρήγορα. Ρυθμίζουμε τη λεπίδα του χλοοκοπτικού σας στην υψηλότερη ρύθμιση. Όσο πιο ψηλό είναι, τόσο πιο αργά στεγνώνει και τόσο πιο δύσκολη είναι η κίνηση τους.

Κήπος

Δημιουργούμε σαμάρια για να μπορέσουμε να έχουμε ακόμη μεγαλύτερα ποσοστά οργανικής ύλης και εδαφοκαλύπτουμε με άχυρα, πευκοβελόνες ή φύκια, δημιουργώντας ένα στρώμα τουλάχιστον 10 εκατοστών. Ένα παχύ στρώμα βοηθά στη διατήρηση της υγρασίας του εδάφους και αποθαρρύνει τις ξηρές συνθήκες που προτιμούν τα μυρμήγκια.

Η βιοποικιλότητα είναι το κλειδί για την εξισορρόπηση της κατάστασης στον κήπο μας, οπότε φυτεύουμε περισσότερα και μεγαλύτερη ποικιλία φυτών για να προσελκύσουμε πουλιά, τα οποία καταναλώνουν πολλά μυρμήγκια.

Κατ αρχάς, πρέπει να μειώσουμε τους πληθυσμούς των αφίδων, απομακρύνοντας τες απά το φυτά με την πίεση σκέτου νερού. Φροντίζουμε να πλένουμε και την κάτω πλευρά των φύλλων. Αν το ξεκινήσουμε νωρίς, δεν θα χρειαστούμε ούτε σαπούνι.
Για να αποφύγουμε την προσβολή από αφίδες σε ένα δέντρο, τυλίγουμε μια λωρίδα από νάιλον γύρω από τον κορμό και την καλύψουμε με κάτι κολλώδες όπως η βαζελίνη, για να εμποδίσουμε τα μυρμήγκια να ανεβοκατεβαίνουν και θα το κάνουμε το βράδυ για να μην παγιδευτούν επάνω του.

Γιατί δεν προτείνουμε χημικές μεθόδους ελέγχου μυρμηγκιών…

Ψεκασμοί φυτοφαρμάκων στις τρύπες εισόδου της φωλιάς μυρμηγκιών δεν μπορούν να σκοτώσουν ολόκληρη την αποικία. Δεδομένου ότι οι αποικίες μυρμηγκιών εξαρτώνται από τη βασίλισσα, θα συνεχίσει να υπάρχει, απλά θα δημιουργήσουν νέα είσοδο.
Τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο των μυρμηγκιών θα σκοτώσουν επίσης και άλλα έντομα, συμπεριλαμβανομένων και των ωφέλιμων.

Ο βόρακας είναι ένα συνηθισμένο σπιτικό παρασιτοκτόνο που μπορεί να βοηθήσει.

Η διατομική γη επίσης μπορεί να βοηθήσει, όμως δεν θα φτάσει ποτέ στην βασίλισσα.

Το ότι η κανέλα τα αντιμετωπίζει είναι μύθος. Υπάρχει μια σχετική μελέτη, αλλά οι χημικές ενώσεις από κανέλα που χρησιμοποίησαν ήταν πολύ συμπυκνωμένες. Η κανέλα που έχουμε σπίτι μας δεν έχει καμία σχέση.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα το δημιουργούν στα μυρμήγκια οι σκόνες που είναι σε μορφή πούδρας και ο λόγος είναι ότι:
α) Δυσκολεύουν πολύ την κίνηση τους
β) Δεν μπορούν να την μετακινήσουν
Οπότε αν κάνουμε ένα λοφάκι στην τρύπα της φωλιάς τους με κοσκινισμένη στάχτη, θα τα υποχρεώσουμε να κάνουν νέα και αν το συνεχίσουμε θα αναγκαστούν να φύγουν και να πάνε πιο πέρα, που πιθανόν θα μας ενοχλούν λιγότερο.

Θα είναι τεράστιας σημασίας σφάλμα, αν εξαφανίσουμε τα μυρμήγκια από τον κήπο μας…