Τότε, τα φυτοφάρμακα τα πουλούσαν στα μπακάλικα και οι αγρότες δεν είχαν επαφή με γεωπόνους για να τους εξηγήσουν περί τίνος πρόκειται, τις δοσολογίες και τις μεθόδους χρήσης. Οι πληροφορίες ταξίδευαν από στόμα σε στόμα και μπορούμε πολύ καλά να καταλάβουμε τι σήμαινε αυτό…

Τα πρώτα φυτοφάρμακα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος, ήταν εξαιρετικά τοξικές ενώσεις, όπως το αρσενικό και το υδροκυάνιο. Η χρήση τους εγκαταλείφθηκε επειδή είτε ήταν αναποτελεσματικά, είτε πολύ τοξικά και περάσαμε στα φυτοφάρμακα «δεύτερης γενιάς» που περιελάμβαναν συνθετικές οργανικές ενώσεις. 

DDT

Το πρώτο λοιπόν σημαντικό συνθετικό οργανικό παρασιτοκτόνο, ήταν ένας χλωριωμένος υδρογονάνθρακας (ή οργανοχλωρίδιο): διχλωροδιφαινυλοτριχλωροαιθάνιο ή DDT, που ανακαλύφθηκε το 1939 από τον Ελβετό χημικό Paul Muller και χαιρετίστηκε ως θαύμα για τους εξής λόγους:

Α. Ήταν τοξικό για ένα ευρύ φάσμα παρασίτων, αλλά δεν φαινόταν να έχει ψηλή τοξικότητα για τα θηλαστικά.

Β. Δεν διαλυόταν γρήγορα στο περιβάλλον κι έτσι δεν χρειαζόταν συχνές επαναλήψεις (άρα συσσωρευόταν).

Γ. Δεν ήταν υδατοδιαλυτό, οπότε δεν ξεπλυνόταν με τις βροχές (άρα ούτε έφευγε επάνω από τους καρπούς με πρόχειρο πλύσιμο).

Δ. Ήταν φθηνό και εύκολο στην εφαρμογή.

Ήταν τόσο αποτελεσματικό στο να σκοτώνει τα παράσιτα και έτσι να αυξάνει τις αποδόσεις των καλλιεργειών και ήταν τόσο φθηνό, που η χρήση του ξαπλώθηκε πολύ γρήγορα σε όλο τον κόσμο, ενώ το 1948 στον Muller απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψή του. 

Οι αποδόσεις των καλλιεργειών αυξήθηκαν και ασθένειες όπως η ελονοσία τέθηκαν υπό έλεγχο. Όλα φαινόταν υπέροχα καθώς οι άνθρωποι μπορούσαν να ελέγχουν φθηνά και εύκολα τα παράσιτα!

Silent Spring

Στη συνέχεια, άρχισε να μετριάζεται ο ενθουσιασμός. Ανάμεσά σε αυτούς που στάθηκαν απέναντι ήταν και η Rachel Carson με το βιβλίο της «Silent Spring», το οποίο εκδόθηκε το 1962. Προειδοποιούσε για την επίπτωση που έχουν τα φυτοφάρμακα στο περιβάλλον και προέβλεψε μαζική καταστροφή των εύθραυστων οικοσυστημάτων του πλανήτη, αν δεν σταματήσει η «βροχή χημικών ουσιών». 

Επικεντρωνόταν στους χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, όπως το DDT και τους συνέδεσε με στοιχεία, με τον μαζικό θάνατο πουλιών -εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου. Υποστήριξε ότι ο θάνατος τους προήλθε κυρίως από την έμμεση τοξικότητα, που σχετίζεται με την αδιαλυτότητά της ουσίας και από το γεγονός ότι ήταν μια συνθετική ένωση που τα πλάσματα -όπως και ο άνθρωπος, δεν είχαν ένζυμα ικανά να αποδομήσουν.

Τα πουλιά που έτρωγαν τα έντομα και τα σκουλήκια, πέθαιναν σε περιοχές όπου τα φυτοφάρμακα είχαν εφαρμοστεί.

Ουσιαστικά αυτό το βιβλίο, ξεκίνησε το περιβαλλοντικό κίνημα.

Αντιδράσεις και έρευνες

Οι κατασκευαστές φυτοφαρμάκων αντέδρασαν, ωστόσο, μια πειραματική εργασία έδειξε ότι ακόμη και μικρές ποσότητες της ουσίας μπορούσαν να επηρεάσουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή ορισμένων ειδών. 

Το πιο σημαντικό που η έρευνα έδειξε, ήταν ότι παρόλο που οι συγκεντρώσεις ήταν πολύ χαμηλές στο έδαφος, την ατμόσφαιρα και το νερό, ήταν υψηλότερες στα φυτά, πιο ψηλές στα φυτοφάγα και ακόμη υψηλότερες όσο ανέβαινε η τροφική αλυσίδα. Αυτές οι συγκεντρώσεις δεν ήταν πάντα θανατηφόρες για τα σαρκοφάγα, αλλά έβλαπταν την αναπαραγωγή τους. Το DDT μείωσε την εναπόθεση ασβεστίου στα κελύφη αυγών, τα οποία ήταν πλέον λεπτότερα. με αποτέλεσμα να σπάνουν κατά την επώαση.

Οι πληθυσμοί πολλών αρπακτικών, όπως οι φαλακροί αετοί και οι καφετιοί πελεκάνοι σχεδόν εξαλείφθηκαν. Ο πετρίτης εξαφανίστηκε στις ανατολικές ΗΠΑ ως αποτέλεσμα των αναπαραγωγικών αποτυχιών του.

Το DDT και το DDE (μεταβολίτης του DDT) εμφανίστηκαν επίσης στους λιπώδεις ιστούς των φωκιών και των Εσκιμώων, μακριά από τις περιοχές χρήσης του, δείχνοντας ότι λόγω της αδιαλυτότητας του, μεταφερόταν σε μεγάλες αποστάσεις στον πλανήτη.

DDT και το ανθρώπινο γάλα

Εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις εμφανίστηκαν και στο μητρικό γάλα. Το DDE (ο μεταβολίτης του DDT) ήταν ένας από τους πιο διαδεδομένους ρύπους στο ανθρώπινο γάλα και σε όλο τον κόσμο.

Tα μωρά που θήλαζαν βρίσκονταν στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας και έτσι ήταν τα πλέον ευαίσθητα, αφού το ανθρώπινο γάλα είναι ακόμη πιο μολυσμένο από όλα τα τρόφιμα που καταναλώνει ο άνθρωπος. Συνήθως, οι συγκεντρώσεις οργανοχλωριδίων (όπως η DDT) στο ανθρώπινο γάλα ήταν 10-20 φορές υψηλότερες από ό, τι στο αγελαδινό. 

Ενώ λοιπόν αρχικά πίστευαν ότι το DDT δεν ήταν τοξικό για τα θηλαστικά, τελικά αυτό άλλαξε και κατέληξαν ότι σε υψηλές συγκεντρώσεις και για μακροχρόνιες εκθέσεις (αγροτικοί πληθυσμοί), ήταν ικανό να εμπλακεί σε διάφορες διαταραχές, όπως:

καρκίνος του μαστού

ανδρική υπογονιμότητα

αποβολές & χαμηλό βάρος του βρέφους

αναπτυξιακή καθυστέρηση

νευρικό σύστημα & βλάβη του ήπατος

(βλ. http://pmep.cce.cornell.edu/profiles/extoxnet/carbaryl-dicrotophos/ddt-ext.html) 

Το DDT στην Ελλάδα

Η χρήση του φυτοφαρμάκου στις αναπτυσσόμενες χώρες ήταν εντατική, ενώ παντελώς έλειπε η ενημέρωση. Ήταν δε τέτοια η χρήση του, που 45 χρόνια μετά την απαγόρευση των εντομοκτόνων γενιάς DDT, τα νερά ορισμένων λιμνών και ποταμών της Ελλάδας παραμένουν μολυσμένα, αφού εντοπίζονται ακόμα υπολείμματα του DDT  -όπως αναφέρει έρευνα του Πανεπιστημίου των Ιωαννίνων.

Αγροτικός πληθυσμός 

Θα φέρω δύο παραδείγματα για να γίνω κατανοητός. κι ας βγάλει ο καθένας τα συμπεράσματα του, για το κατα πόσο ήταν απαλλαγμένη η ζωή των γονιών και των παππούδων μας από τα φυτοφάρμακα… 

Ο καπνός ως φυτό είναι πολύ ευαίσθητος και ως εκ τουτού απαιτεί η καλλιέργεια του υψηλή χημική προστασία. Μπορεί να χρειαστούν και 16 ραντίσματα κατά την διάρκεια των πρώτων τριών μηνών της ανάπτυξής του. Μερικές χημικές ουσίες απορροφώνται από το φυτό και υπολείμματα παραμένουν στο φυλλικό σύστημα, στους βλαστούς και στο έδαφος και ακόμη και τώρα, ουσίες που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί για χρόνια όπως είναι το DDT, μπορούν να ανευρεθούν στα φυτά, λόγω της διατήρησης τους στα εδάφη, όπου καλλιεργείται ο καπνός. (Otmar Geiss, Dimitrios Kotzias 2007).

Μπορούμε να φανταστούμε τους προγόνους μας να εφαρμόζουν αυτά τα 16 ραντίσματα με τα μέσα προστασίας που διέθεταν; Να επεξεργάζονται στην συνέχεια με γυμνά χέρια τα καπνά; Να πλένουν τα χέρια τους για να φάνε με το λιγοστό νερό, αφού δεν διέθεταν τα περισσότερα σπίτια;

Ένα άλλο παράδειγμα είναι η καλλιέργεια των σιτηρών. Είναι γνωστό ότι υποφέρουν από τις αφίδες. Συχνά τα προσβάλουν και τότε καταλαμβάνουν περιοχές που όλο και μεγαλώνουν και πρέπει να εφαρμοστεί φυτοφάρμακο για να σταματήσει το πρόβλημα. Ας μην έχουμε καμία αμφiβολία ότι θα τα ράντιζαν με το συγκεκριμένο φυτοφάρμακο. Άλλωστε δεν γνώριζαν τις παρενέργειές του. Λοιπόν, τα σιτηρά που καλλιεργιούνται σε εκείνα τα χωράφια, ακόμη και τώρα -45 χρόνια μετά- περιέχουν DDT (σύνολο των ισομερών του DDT, του TDB και του DDE, εκφραζόμενα σε DDT). Τα παραπάνω παραδείγματα, μπορούμε να τα δούμε σε όλες τις καλλιέργειες της εποχής, γιατί είναι ελάχιστες αυτές που δεν έχουν ανάγκη φυτοπροστασίας…

Το άρθρο αυτό θα μπορούσε να είναι τεράστιο, όσες και οι επιπτώσεις της χρησιμοποίησης τέτοιων φυτοφαρμάκων από την προηγούμενη γενιά, όμως δεν θέλω να σας κουράσω. Αν υπάρξουν απορίες ή αντιρρήσεις, ευχαρίστως να επεκταθώ…